اقتصاد خلاق برای اقتصاد بدون نفت

خلاقیت، بهترین جایگزین نفت در اقتصاد

امروز دیگر معایب اقتصاد متکی بر نفت برای هر فردی در جامعه ایران موضوع روشن و واضحی است که همگان را به سوی پیدا کردن جایگزینی برای آن سوق داده است. یکی از بهترین مزیت‌های ایران نسبت به دیگر کشورها منابع سرشار و غنی در حوزه هنر و میراث فراهنگی است.

صنایع خلاق با محصولات فرهنگی

صنایع خلاق مهم‌ترین موضوع در عصر چهارم است که به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است و ریشه آن در بستر مفهوم مسائل فرهنگی است. این موضوع شاید نخستین بار توسط مکتب فرانکفورت در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ مطرح شد و امروز یونسکو صنایع فرهنگی را جزء صنایعی طبقه‌بندی می‌کند که محصولات ملموس یا ناملموس خلاقانه و البته هنری با پتانسیل بازتولید درآمد و ثروت از طریق به کارگیری دارایی های فرهنگی و تولید کالاها و خدمات دانش بنیان چه به‌صورت مدرن و چه سنتی تولید می‌کنند.

در ابتدا صنایع خلاق صرفاً به صنایعی اطلاق می‌شد که با ماده اولیه ایده‌ها و خلاقیت تولید می‌شدند و مطابق با تعریف یونسکو به چهار دسته تقسیم می‎شوند:

 میراث فرهنگی: شامل میراث فرهنگی ملموس و ناملموس

انواع هنر: شامل هنرهای نمایشی و تجسمی

رسانه ها: شامل فیلم، تلویزیون، رادیو، رسانه های چایی و نشریات

آفرینش های کارکردی: شامل طراحی های داخلی، گرافیک، مد، جواهرآلات و اسباب بازی ها، نرم افزار، بازی های ویدئویی، محتواهای دیجیتالی، معماری، تبلیغات، پژوهش ها و تحقیقات خلاق

البته در گذر زمان این مفهوم توسعه بسیاری یافته است و به اقتصاد خلاق رسیده است که کشورهای مختلف با استراتژی گذاری اقتصادی در این مسیر توانسته‌اند توسعه پایدار را تجربه کنند. نمونه این کشورها، سنگاپور است که طی چهار دهه گذشته تمام قوای خود را صرف تقویت پایه های اقتصادی‌اش کرده است و یکی از اقداماتی که در این راه به طور جد پیگیری کرده است، توجه به اقتصاد خلاق است.

خوشۀ فرهنگی، کلید اقتصاد فرهنگی

یکی از مولفه های کلیدی اقتصاد فرهنگی، خوشه فرهنگی است که به مجموعه صنایعی با منشأ خلاقیت، مهارت و استعداد فردی اطلاق می شود که درآمدزایی ناشی از آن‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم صرف تولید محصولات فرهنگی می‎شود. در دسته‌بندی خوشه‌های فرهنگی، صنایع به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

١ – هنر و فرهنگ شامل هنرهای نمایشی، هنرهای تجسمی هنرهای ادبی، عکاسی، صنایع دستی، کتابخانه ها، موزه ها، نمایشگاه ها، گنجینه ها، عتیقه جات، کنسرت و ایران مکان های باستانی، تئاتر و هنرهای نمایشی، جشنواره ها و بنگاههای حمایت کننده فعالیت های هنری

۲- طراحی شامل تبلیغات، معماری، نرم افزار و صفحات وب، گرافیک، طراحی محصولات صنعتی، طراحی لباس، ارتباطات، طراحی داخل و خارج ساختمان

۳- رسانه شامل بخش (رادیو، تلویزیون و تلویزیون کابلی رسانه های دیجیتالی (نرم افزار و خدمات رایانه ای)، فیلم و ویدیو، موسیقی و انتشارات. این بخش در قالب سندی در سال ۲۰۰۲ در کشور سنگاپور که از آن به عنوان نمونه موفق در بکارگیری این استراتژی نام برده شد، راهبردهای مشخصی را دنبال می‌کرد ازجمله:

ارتقای توان رقابت ملی – جذابیت و کسب وجهه بین المللی برای سنگاپور – ارتقای جایگاه فرهنگی شهروندان – رفاه فردی، غرور ملی و انسجام اجتماعی

این کشور همچنین برای تحقق راهبردهای مشخص شده توصیه‌ها و اقداماتی را در دستور کار قرار داد که مقدمه تحقق اهداف آن کشور در مسیر توسعه از طریق اقتصاد خلاق شد، ازجمله بکارگیری هنر در تمام سطوح آموزشی، راه‌اندازی دانشگاه برای توسعه هنر، تدوین طرح «یک درصد برای هنر» به منظور ارتقای هنر عمومی، ایجاد شبکه مجازی فرهنگی، نمایشگاه‌های بین‌المللی، موزه‌های هنری و … .

اما به نظر می‌رسد تمام سیاست‌گذاری‌های سنگاپور برای توسعه اقتصاد خلاق در سه حوزه کلی سرمایه‌گذاری عقلانی، خلاق و اجتماعی خلاصه می‌شود. البته اقتصاد خلاق مفهومی فراتر از این مباحث است و ما در این مقاله صرفاً قصد معرفی مختصری از آن را داشته‌ایم و بیان این موضوع که بکارگیری این اقتصاد تا چه حد می‌تواند در توسعه پایدار کشور مؤثر باشد. آن‌هم کشوری غنی از مسائل فرهنگی اما اقتصادش با حد زیادی متکی بر نفت است.